Op 23 februari 2018 schreef Bas van Bavel een artikel voor het tijdschrift Sociale Vraagstukken over een herijking van het befaamde poldermodel, overleg van alle betrokken belangengroepen om tot een compromis te komen. Bas van Bavel is hoogleraar Transities van Economie en Samenleving aan de Universiteit Utrecht en verbonden aan SCOOP. Onlangs verscheen van hem bij uitgeverij Prometheus De onzichtbare hand – Hoe markteconomieën opkomen en neergaan. Daarop heb ik het volgende commentaar ingezonden.
De onzichtbare hand ben ik aan het lezen, Maar nog niet uitgelezen. Dus misschien staat het antwoord daar wel in, maar Van Bavel wil de klok een beetje terugdraaien, heb ik de indruk. We leven i.t.t. de vijftiger en zestiger jaren veel meer in een mondiale economie, Gigantische hoeveel heden kapitaal zwerven de wereld over, op zoek naar soms exorbitante rendementen. En al dat geld=macht. Van Bavel stelt: ‘de te exclusieve, ver doorgeschoten focus op de markteconomie los te laten en ruimte te bieden voor nieuwe institutionele vormen om grond, arbeid en kapitaal samen te brengen en te verbinden met nieuwe vormen van ondernemerschap’. Deze nieuwe vormen van ondernemerschap waarvan hij voorbeelden noemt, kunnen nooit echt concurrerend worden in de situatie waarin het platform kapitalisme van Google en Facebook en Amazon bijvoorbeeld beschikken over gigantische hoeveelheden kapitaal om het kapitalisme naar hun wensen te reorganiseren. Stel, je wilt in Amsterdam een cooperatief taxibedrijf beginnen. Taxichauffeurs verenigen zich in een cooperatie. Zo’n bedrijf kan op de wat langere termijn onmogelijk concurreren tegen Uber. Uber reorganiseert de kapitalistische productie. Het is een soort platform, waar klanten kunnen afspreken door een taxi opgehaald te worden. Die taxi is geheel zelfstandig, en moet het maar zien te redden. Uber strijkt de bemiddelingsopbrengsten op, het is eigenlijk alleen maar een databank en software, bediend door een klein aantal werknemers. Op basis van moderne technologien dus, die vroeger niet bestonden. En nu komt het: Uber maakt jaarlijks miljardenverliezen. Sillicon Valley investeerders met diepe zakken dragen de verliezen. Uber werkt dus ver onder de marktprijs. Tot alle andere (meer traditionele) taxibedrijven zijn weggeconcurreerd en Uber een monopoliepositie verwerft, zelfs mondiaal, en dan is het cashen voor de investeerders. Het traditionele poldermodel zal dit niet oplossen. Er is een fundamentele diepgaande ingreep in de economie van de staat nodig, die dergelijke praktijken tegengaat. Anders zullen sociale ondernemingen failliet gaan of… zoals woningbouwcorporaties en zo al doen, zich aanpassen aan de markteconomie. Ṕolderen’ met de werkgevers van VNO/NCW en de politieke partijen in het rechtse spectrum om die meer noodzakelijke ingrepen te bewerkstelligen zal weinig helpen. De vraag is, dan, hoe je die fundamentelere veranderingen wel kunt bereiken en vooral wie het gaat doen.